Ambtshalve toetsing in het civiele recht: wat is er gaande – en waarom jij dat moet weten
De ambtshalve toetsing – oftewel: de rechter die uit zichzelf dingen toetst zonder dat iemand daar om vraagt – speelt een steeds grotere rol in het civiele recht. Zeker als het om consumentenrechten gaat. Rechters mogen niet alleen kijken of bepaalde regels zijn geschonden, in sommige gevallen moeten ze dat zelfs doen. Ook als geen van de partijen daarover begint. Maar wat betekent dat eigenlijk in de praktijk?
Consumentenbescherming als drijvende kracht
De Europese rechter heeft duidelijk gemaakt dat consumenten vaak de zwakkere partij in een overeenkomst zijn. Daarom moeten ook Nederlandse rechters actief controleren of er geen sprake is van oneerlijke voorwaarden in consumentencontracten. Ook wordt gecontroleerd of de professionele partij transparant is.
De gedachte erachter is simpel: consumenten mogen niet de dupe worden van onredelijke of onduidelijke afspraken. De rechter moet daarom ingrijpen als dat nodig is, ook als niemand daar expliciet om vraagt. De rechter doet dit allemaal ter bescherming van de consument.
Informatie die je moet geven – en wat er gebeurt als je dat niet doet
Een ander belangrijk thema is de zogeheten precontractuele informatieplicht. Denk aan situaties waarin consumenten online iets kopen of iets afsluiten buiten de verkoopruimte. De wet stelt daar duidelijke eisen aan. De verkoper moet vooraf onder andere informatie geven over:
- de prijs
- de identiteit van de professionele partij
- de contactgegevens van de professionele partij
- wijze van levering
- wijze van betaling
- de duur van de overeenkomst
- welke verplichtingen er ontstaan na het akkoord
- en of er wel of geen herroepingsrecht geldt en hoe deze kan worden ingeroepen. Let op: er is geen herroepingsrecht bij maatwerk producten.
In een arrest van november 2021 (ECLI:NL:HR:2021:1677) heeft de Hoge Raad helder gemaakt dat de rechter hierop ook ambtshalve moet toetsen. Dus: ook als een consument hier niets over zegt, moet de rechter kijken of de verkoper zijn informatieplicht is nagekomen en alle bovenstaande punten zijn besproken. Is dat niet zo? Dan kan dat leiden tot (gedeeltelijke) vernietiging van de overeenkomst.
Dit geldt ook als de tegenpartij verstek laat gaan en niet verschijnt op de zitting. De rechter moet dan nog steeds uit zichzelf checken of alles klopt en daarbij de consument beschermen.
Wat betekent dit nu concreet?
Voor juristen, bedrijven en andere partijen in het civiele recht heeft dit allemaal behoorlijk wat impact. Een paar dingen om rekening mee te houden:
- Zorg dat je overeenkomsten en algemene voorwaarden juridisch helemaal in orde zijn.
- Wees scherp op je informatieplicht – vooral bij online verkoop of verkoop buiten de verkoopruimte.
- Leg het bestelproces en de communicatie met consumenten goed vast.
- Verwacht dat rechters steeds vaker actief gaan toetsen of consumentenrechten zijn geschonden – ook als jij denkt dat alles in kannen en kruiken is.
Tot slot: dit is niet zomaar een formaliteit
Ambtshalve toetsing is veel meer dan een juridische bijzaak. Het is een serieus instrument om consumentenrechten te waarborgen – en dat wordt steeds duidelijker in de rechtspraak. Rechters mogen niet afwachten; ze moeten handelen als ze onregelmatigheden zien. Voor iedereen die met consumenten werkt, is het dus belangrijk om hier scherp op te zijn – en je organisatie daar goed op in te richten.